Persbericht Landschapsbeheer Drenthe, van 3 mei 2022.
Een kudde van ruim 300 schapen gaat de Maatschappij van Weldadigheid voor het derde jaar op rij helpen met het opschonen van de heide. De schapenbegrazing is eind april gestart en duurt naar verwachting tot halverwege oktober. Het Zuiderbos wordt als eerste door de kudde ‘onder handen’ genomen. De begrazing wordt uitgevoerd door Natuurlijk Beheer, specialist in terreinbeheer door middel van (schapen)begrazing, uit Appelscha. Landschapsbeheer Drenthe is verantwoordelijk voor het heidebeheer en coördineert de begrazing.
De Maatschappij van Weldadigheid is in samenwerking met Landschapsbeheer Drenthe en Natuurlijk Beheer in 2020 gestart met begrazing door middel van gescheperde (gehoede) schaapkuddes op hun terreinen. De stichting bezit een aantal heideterreinen, waaronder het Zuiderbos, Het Fort en het Vrouwenveld, nabij Doldersum en Vledder. Door de opslag van jonge boompjes en pijpenstrootje te verwijderen, krijgt de heidevegetatie de kans om zich te herstellen en uit te breiden. Henry Hoiting, oprichter en eigenaar van Natuurlijk Beheer, is enthousiast over het geboekte resultaat tot nu toe: “Het gebeurt niet vaak dat een terrein zich zo snel ontwikkelt tot heide. Het Zuiderbos is een kansrijk gebied met veel potentie. De heidezaadjes die aanwezig zijn in de grond, de zogenaamde zaadbank, krijgen dankzij het huidige heidebeheer de kans om zich te ontwikkelen.”
Begrazingsdruk: “Honger maakt rauwe bonen zoet”
Begrazingsdruk wordt onder andere bepaald door het aantal schapen, de duur van de begrazing, de periode in het jaar en de beschikbaarheid van voedsel. Bij drukbegrazing wordt de kudde meermaals over hetzelfde stukje terrein gehoed of in een zogenaamd raster geplaatst. In het laatste geval verblijven de schapen binnen een specifieke vak, totdat de begrazing de gewenste impact heeft. Henry licht toe: “In het voorjaar vinden de schapen de jonge boompjes en gras lekker. Het is eiwitrijk voedsel en dat eet de kudde dan ook als eerste op. Het oude pijpenstrootje eten ze in eerste instantie niet, alleen als je de druk opvoert.” Wanneer de ‘krenten uit de pap’ zijn gehaald en de schapen lang genoeg in hetzelfde gebied (vak) verblijven, eten ze uiteindelijk ook het voedsel dat zij minder lekker vinden. Henry: “Honger maakt rauwe bonen zoet.”
Het voordeel van drukbegrazing met een gescheperde schaapskudde ten opzichte van jaarrond laten grazen in een vast raster is dat er heel specifiek gestuurd kan worden om de gewenste vegetatiestructuur te bereiken. Henry legt uit: “Met drukbegrazing maak je echt het verschil; je krijgt variatie in je vegetatieopbouw. Zo heb je bij het Zuiderbos jonge heide, oudere heide en vergraste terreindelen met soorten als het pijpenstrootje, bochtige smele en buntgras. Je hebt verschillende plantsoorten en variatie in leeftijd, waardoor het terrein leefruimtes biedt voor uiteenlopende diersoorten. Laat je de kudde jaarrond in een vast raster grazen, dan eten de schapen enkel wat zij lekker vinden. Op den duur ontstaat er een eenzijdige vegetatie.”
Soortenrijkdom
De heideterreinen van de Maatschappij van Weldadigheid zijn belangrijke leefgebieden voor onder andere de zandhagedis, adder, boomleeuwerik en heikikker. Door het heideoppervlakte te vergroten en de variatie in het landschap te verhogen, help je deze soorten. Mark van Zwol, medewerker landschap en natuur van Landschapsbeheer Drenthe, licht toe: “Door het leefgebied te vergroten en robuuster te maken, zijn plant- en diersoorten die hier voorkomen minder kwetsbaar. Wanneer de leefgebieden klein en een beperkte oppervlakte hebben, zijn deze soorten ook veel kwetsbaarder.” Ook hier biedt drukbegrazing de uitkomst. Henry: “We slaan ook heel bewust weleens een stukje terrein over, zodat amfibieën en reptielen die hier leven ook een plekje hebben om te schuilen en veilig kunnen wegkruipen naar een ander gebiedje. Ergens waar zij geen last hebben van schapen.”
Maatwerk: Plaggen of begrazen
Naast begrazing is plaggen een mogelijke vorm van heidebeheer. Bij plaggen wordt de bovenlaag als het ware van de bodem geschraapt. Mark: “Met plaggen keert de heide relatief snel terug, mits er een heidezaadbank aanwezig is, maar het is ook een zeer rigoureuze en ingrijpende maatregel. Je schraapt namelijk de bovenlaag van de grond af, waardoor schimmels en het bodemleven verloren gaat. Ook de fauna die in of op de grond leeft, zoals mieren, kevers en wormen, ben je kwijt. Het kan decennia duren voordat dit is hersteld.”
Heidebeheer is maatwerk. Waar op het ene terrein plaggen niet gewenst is, is het op andere gebieden juist wél de oplossing. Zo wordt er bij een van de andere terreinen van de Maatschappij van Weldadigheid, het Vrouwenveld -waar voorheen veel bos en opslag aanwezig was-, komend jaar geplagd. “De strooisel- en toplaag wordt verwijderd om bij de reeds aanwezige zaadbank te komen, zodat de heide redelijk snel terugkeert. Middels begrazing is het lastig om op deze plek een gesloten heidedek te bewerkstelligen. Dit is dan ook de afweging geweest om hier te plaggen”, aldus Mark.
Heide versus bos
Wanneer er geen actief heidebeheer wordt uitgevoerd, verbossen en vergrassen de terreinen van de Maatschappij van Weldadigheid. Mark geeft antwoord op de vraag waarom het belangrijk is om op deze terreinen hiervan te behoeden en de heide hier een kans te geven. “Als je geen onderhoud en beheer uitvoert, dan verandert het gebied in een bos (natuurlijk successie). Dit is een ultieme vorm van natuurlijke ontwikkeling in die zin dat je het aan de natuur overlaat, maar het is geen verhoging van de natuurwaarden. Door in te grijpen en verschillende habitattypen te herstellen, creëer je variatie in het landschap en daar heeft de biodiversiteit ook belang bij.”
